13 kwietnia 2018 r w prowincji Kunar w Afganistanie niedaleko od granicy z Pakistanem, amerykański dron zbombardował spotkanie dowództwa Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP). Według afgańskiego ministerstwa obrony, w bombardowaniu zginął lider TTP – Mulana Fazlullah.
Żeby zrozumieć dlaczego dolina Swat stała się przez lata ostoją ruchu oporu przeciwko wpływom rządu w Islamabadzie oraz źródłem najbardziej nieprzejednanej i ultrakonserwatywnej frakcji Talibanu, należy cofnąć się do czasów w których Swat było niepodległym państwem.
Swat to region leżący obecnie w północnym Pakistanie, zamieszały od tysięcy lat, w sanskrycie nazywany Oddiyana. Swat pojawia się zresztą obszernie w historii podbojów Aleksandra Macedońskiego, choć wiele faktów prezentowanych przez późniejszych historyków, Plutarcha, Curtiusa Rufusa, Justyna, miesza się z legendami i lokalnymi mitami. Np. mieszkańcy miasta Nysa w Swat mieli witać Aleksandra Macedońskiego jako brata Greka i nawet zaoferować mu wsparcie wojskowe, ponieważ mieli być jakoby potomkami żołnierzy greckich, którzy wcześniej podbili Indie. Nowożytne państwo Swat rządzone było przez religijnych liderów przyjmujących tytuł Akundów (Akond). Islamskie Państwo Swat, utworzone przez Akbara Szacha zostało proklamowane w 1849 i działało z różnymi kolejami losu aż do 1926 r. W 1926 Brytyjczycy uznali Swat za autonomiczne księstwo, na czele którego stanął wnuk XIX-wiecznego Akonda, Abdul Ghafur. Od tej pory Swat rządzone było przez Wali (wojewodę / księcia).
W 1947 po podziale Indii, Swat zachowało autonomię w ramach Pakistanu .W 1949 księstwo odziedziczył Mianghul Jahanzeb rządzący jako Wali-e-Swat. Jego rządy uznawane były przez mieszkańców doliny jako prawdziwy „złoty wiek”, szczególnie w dziedzinie infrastruktury i usług publicznych. Likwidacja w 1969 r. autonomii Swat i włączenie księstwa do Prowincji Północno Zachodniej okazały się katastrofą polityczną i społeczną. Ludność przyzwyczajona do rozstrzygania spraw sądowych w ciągu kilku tygodni i do władzy inwestującej w budowę szkół i szpitali, wpadła w tryby skorumpowanej, niedrożnej, a co najważniejsze – całkowicie zaniedbującej peryferyjne regiony kraju władzy w Islamabadzie.
W 1969 roku w Swat mieszkało 200 tys. mieszkańców, natomiast w czasach w których narodził się ruch Talibów – ponad 2 mln, ale od 1969 r nie zbudowano tam żadnej publicznej szkoły.
Podobnie jak w Belodżystanie, dawnym niepodległym państwie inkoroporowanym do Pakistanu tak i w Swat – dawnym autonomicznym księstwie, którego niezależność Pakistan anulował, ruchy antypaństwowe znalazły znakomitą bazę do rozwoju, a Taliban dający szanse na odzyskanie autonomii – poparcie społeczne.
Przyszły lider pakistańskiego Talibanu – Mulana Fazlullah urodził się 1 marca 1975 w Swat, w małym miasteczku Mam Dheri w pobliżu Fizza Ghat . Był Pasztunem, z klanu Babuharkhel, plemienia Yousufzai. Jego prawdziwe nazwisko brzmi Fazle Hayat, które później w latach 90- tych zmieni na „Fazlullah” (Fazal-ul-Allah), żeby nadać mu bardziej islamskie brzmienie. Podobnie zresztą zmieni nazwę miejscowości, w której się urodził z „Mam Dheri” na „Imam Dheri”.
Maulana ukończył gimnazjum w swoim rodzinnym mieście, a następnie uczęszczał do rządowego College’u Saidu Sharif w Swat. (Agencja Khyber Patunkhwa). Po ukończeniu szkoły pojechał do miasta Majdan (dystrykt dolne Dir), gdzie wstąpił do medresy Jamia Mazahir-ul-Uloom prowadzonej przez Maulana Sufi Mohammada. Podczas nauki w medresie, Fazlullah nawiązał bliskie, serdeczne relacje z Sufim i ożenił się z jego córką. Maulana Sufi Mohammad był już wówczas osobą znaną i wpływową, założycielem i przywódcą fundamentalistycznej islamskiej (deobandi) organizacji Tehreek-e-Nifaz Shariat Muhammadi (TNSM), która w czasie gdy poznał się z Fazlullahem liczyła już tysiące zwolenników.
Po ukończeniu edukacji religijnej Fazlullah wrócił do Mem Dheri i próbował nauczać w meczecie i medresie. Okazało się to jednak utrudnione ponieważ nie otrzymał oficjalnego certyfikatu ukończenia edukacji religijnej, a jedynie certyfikat ukończenia szkoły od swojego teścia.
Afganistan
W roku 2001, podobnie jak tysiące zwolenników Sufi Mohammada, Mulana wyruszył walczyć do Afganistanu, gdzie w rejonie Malakand Sufi dowodził tysiącami partyzantów. Po rozbiciu Talibów przez wojska USA w październiku 2001, Sufi Muhammad i Fazlullah zbiegli do Pakistanu, do regionu Kurram gdzie zostali aresztowani przez pakistańskie siły bezpieczeństwa.
Setki zwolenników Sufi Mohammada zostały zabite w nalotach sił amerykańskich oraz przez siły Sojuszu Północnego lub zostało schwytanych przez lokalnych watażków afgańskich (dla okupu). Reszta zeszła do podziemia i rozproszyła się, po tym gdy w 2002 roku rząd Pakistanu zakazał działalności TNSM. Sufi Muhammad został skazany na dożywocie ale zwolniony w 2008 roku po oficjalnym wyrzeczeniu się przemocy.
Fazlullah schwytany w Pakistanie wraz z teściem – spędził półtora roku w więzieniu.
Reaktywacja TNSM
W 2004 r po wyjściu na wolność Mulana wskrzesił zlikwidowaną formalnie TNSM oraz otworzył kanał radiowy w Imam Dheri, rodzinnym małym miasteczku w dystrykcie Swat. Program radiowy nadawał głównie w dolinie Swat (ale również Dir i Malakand). Jako dziennikarz radiowy i publicysta był niezwykle popularny, wręcz charyzmatyczny. Stąd wziął się zresztą jego późniejszy przydomek „Radio Mulana” . Stacja nadawała głównie lekcje Koranu ale nie była jej obca aktywność polityczna – np. namawiała ludzi do niszczenia instrumentów muzycznych i wszelkich urządzeń odtwarzających muzykę jako niezgodnych z szaria.
Emerytowany brygadier armii Pakistanu, Mehmood Shah powiedział RFE „Słuchałem jego przemówień, które wskazywały na osobę o wielkiej charyzmie, która inspirowała ludzi swoim mocnym głosem”.
To również przez radio, które liczyło sobie co najmniej 150 tys. słuchaczy zrekrutował swoje odziały specjalne zwane „Shaheen Force”.
Polityczne akcje Fazlullaha
Audycje Fazlullaha cieszyły się wielkim powodzeniem wśród słuchaczy i budowały jego pozycję publiczną i wojskową (rekrutował w ten sposób zwolenników i partyzantów). Wśród głoszonych tez wzywał do islamskiej reformy społeczeństwa oraz do walki ze źródłami zła, obsceniczności i wulgarności czyli telewizją, kasetami wideo i płytami CD. Pod jego wpływem tysiące ludzi zniszczyło i spaliło telewizory w Dolinie Swat. Akcja, którą przeprowadził we wsi Bilogram w Malakand polegała na masowym publicznym paleniu kaset, płyt telewizorów i komputerów. To samo odbyło się we wsi Brikot, a następnie w Dherai, Damghar, Kanju, Kabal, Matta, Kuza Badi, Bara Badi, Mingora, Saidu Sharif w Swat.
Po trzęsieniu ziemi (8.10.2005 r.) w Dolinie Swat i wielkich zniszczeniach Fazlullach i TSNM zaczęli głosić tezę, że trzęsienie było karą boską związaną z zepsuciem obyczajów i tym łatwiej namawiając na niszczenie źródeł owego zepsucia. Ponadto Radio Mulana skoordynowało i nadzorowało akcje pomocy humanitarnej dla poszkodowanych, której nie podjął rząd centralny.
Sprytne połączenie działalności charytatywnej, politycznej i edukacyjnej doprowadziło do tego, że Fazlullah i jego zwolennicy kontrolowali w pełni miejscowości Kabal, Charbagh, Maydan, Kalam, Khawaj, Khela i Malta. Pobierał podatki, ustanowił sądy szaria, wyparł administrację i nieliczne posterunki armii z doliny.
Rządzące prowincją partie Muttahida Majlis-e-Amal oraz Jamaat-e-Islami, podjęły akcję przeciwko TSNM, które zaczęło zagrażać ich wpływom politycznym i odbierać zwolenników (Sufi był dysydentem/rozłamowcem Jamaat-e-Islami). Potencjalne starcie zostało zażegnane rozejmem 18.08.2006r. na mocy którego TSNM miało zakończyć akcję niszczenia elektroniki i dewastowania prowincji w zamian za uwolnienie przez rząd zatrzymanych aktywistów i zalegalizowanie stacji radiowej.
Kolejną kampanią TSNM było przywracanie lub nadawanie wsiom i miejscowościom nazw islamskich i rugowanie nazw tradycyjnych. Następnie Fazlullah ogłosił, że posyłanie dziewcząt do szkoły jest nieislamskie – wezwał więc rodziny w Swat do nieposyłania córek do szkół. W rezultacie około 1700 dziewcząt zostało zabranych ze szkół przez rodziców w samym Swat.
Sprzeciwiających się polityków Taliban wezwał do „stawienia się przed sądem szaria” w przeciwnym razie zostaną, bez sądu, zabici.
Kolejną akcją Fazlullaha był jego dżihad przeciwko szczepieniom. Ogłosił, że szczepienia polio są praktyką nieislamską, ponieważ Islam nie zna pojęcia lekarstwa przed chorobą. Ponadto wg. Fazlullaha, akurat szczepionki polio miałyby być spiskiem Zachodu, który chce doprowadzić do sterylizacji muzułmanów.
W sumie w samym tylko Swat ok 300 tys. dzieci nie zostało objęte szczepieniami, radykalni klerycy pod wpływem Fazlullaha i jego radia przestrzegali przed syjonistyczno-amerykańskim spiskiem, i co ciekawsze, te idee rozprzestrzeniły się również na inne terytoria FATA oraz do innych zakątków Pakistanu.
Do dziś Talibowie zabijają ekipy medyczne szczepiące dzieci przeciw polio, dzięki czemu Pakistan jest największym ogniskiem epidemii polio na świecie. Polio występuje również w wielkich miastach takich jak Karaczi czy Lahore.
TTP w dolinie Swat
W lipcu 2007 r. po słynnej próbie sił rządu i radykalnych organizacji islamskich, czyli po oblężeniu i szturmie przez armię Pakistanu Czerwonego Meczetu (Lal Masjid), Fazlullah przyłączył się (dokładniej: podporządkował) do Tehreek-e-Taliban Pakistan dowodzonej wówczas przez Baitullaha Mehsuda.
Korzystając ze wsparcia TTP od października do listopada 2007 r – opanował znaczne obszary rodzimej doliny Swat (ponad 50 miejscowości) wprowadzając własną administrację oraz sądy szaria.
Po początkowych niepowodzeniach rząd pakistański 12 listopada 2008 r. wysłał do Swat ponad 20 tys żołnierzy i do 6 grudnia opanował całą dolinę, jednak po wycofaniu się armii nie ustanowiono trwałej struktury państwowej, a kontrola rządu w Islamabadzie nad tą częścią FATA była w dużej mierze symboliczna.
Do 2009 roku Taliban Fazlullaha odzyskiwał stopniowo kontrolę nad doliną. Po starciach z wojskiem i policją w lutym 2009 doszło do zawieszenia broni, w wyniku którego rząd zgodził się oficjalnie na wprowadzenie szariatu w regionie Malakand (tzw. „regulacja Nizam-e-Adl 2009”). W rozejmie między rządem i Fazlullahem pośredniczył jego teść Sufi Muhammad.
Po uzyskaniu swobody działania w dolinie, Fazlullah zasłynął z wystosowania ultimatum do szkół, żądając usunięcia z nich dziewcząt do 15 stycznia 2009r. Szkoły, które nie zastosowałyby się do tego żądania miały zostać wysadzone, a łamiący zakaz – zabici.
Rzecznik TTP Muslim Khan w wywiadzie dla agencji INRI powiedział wówczas, że Talibowie nie są przeciwni edukacji dziewcząt, ale uważają, że szkoły te uczą wg. zachodniego curriculum oraz „nie uczą Islamu“. Stwierdził również, że w szkołach podstawowych mogą uczyć się dziewczęta ale pod warunkiem, że będą przestrzegały prawidłowego ubioru (purdah). 19 stycznia 2009 r. 5 szkół, które nie zastosowały się do ultimatum, zostało
wysadzone przez Talibów. W sumie w latach 2007-2009 Taliban Mulany wysadził w powietrze w Swat 184 szkoły z tego 120 szkół dla dziewcząt.
Po odrzuceniu przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięć rozejmu z TTP jako niekonstytucyjnych, w kwietniu 2009 r. doszło do ataku Talibów na nieliczne oddziały armii i przejęcia przez Taliban faktycznej kontroli nad Doliną.
W rezultacie armia zdecydowała się na wkroczenie do Swat, tym razem adekwatnymi do zagrożenia siłami. Podstawową siła uderzeniową była 19-ta dywizja Piechoty wspierana przez lotnictwo i wojska ochrony pogranicza (Frontier Corps). W sumie szacuje się, że do Swat wkroczyło około 45 tysięcy żołnierzy. Ofensywa armii znana jest dziś pod nazwą „Drugiej bitwy o Swat”.
W maju 2009 r. armia zajęła po ciężkich walkach stolicę prowincji – Mignorę, zabijając ok. 1200 Talibów. Do września 2009 rozbiła siły TTP, aresztowała Sufiego Muhammada i 4 innych przywódców TNSM, a sam Fazlullah został ciężko ranny i uciekł do Afganistanu.
To właśnie w 2009 r. świat dowiedział się o życiu pod rządami Talibów w dolinie z relacji późniejszej laureatki Nagrody Nobla – Malali Yousufzai.
Do końca 2009 r. TTP w dolinie Swat została rozbita, a ostatni jej dowódca wojskowy aresztowany w Karaczi w 2010 r.
Ponownie Afganistan
Od początku roku 2010 Fazlullah, stacjonujący na stałe w Afganistanie dowodził szeregiem rajdów na terytorium Pakistanu. W 2011 roku podjął nieudaną próbę przebicia się do doliny Swat. W czerwcu 2012 r. wraz ze 100 osobowym oddziałem wdarł się do przygranicznego Nuristanu, zabijając 17 żołnierzy korpusu ochrony pogranicza. Następnie na opanowanych terenach wprowadził system podatków dla mieszkańców i haraczy dla kierowców ciężarówek. Jak wówczas powiedział Agencji Reutersa jego celem jest odzyskanie doliny Swat i wprowadzenie na jej terenie rządów szaria.
W ciągu kilku miesięcy operując w Nuristanie i Kunar zbudował kilkusetosobową grupę – jednocząc lokalne partyzantki pogranicza, a korzystając ze swobody przemieszczania się – schronień po obu stronach granicy.
Nominacja na szefa TTP
7 listopada 2013 w ataku amerykańskiego drona został zabity szef TTP Hakimullah Mehsud. Po jego śmierci i konflikcie wokół wyłonienia nowego przywódcy, Szura Talibanu niespodziewanie wybrała Mulanę Fazlullaha na przywódcę TTP, którym pozostaje do dziś.
O ile Fazlullah odnosił sukcesy jako charyzmatyczny przywódca ludowy, jego zdolności prowadzenia wojny partyzanckiej nie imponują. Również poparcie dla niego w samym TTP jest niewielkie, a organizacja de facto rozpadła się na niezależne frakcje rozłamowe, luźno tylko związane z rządami „centrali”.
Grupy takie jak Jamaat-ul-Ahrar i Jundullah, grupa Qari Hussaina, grupa Tariq Geedar wykazały się dużo większą skutecznością terrorystyczną niż sam Mulana. Śledztwa w sprawie ataków na szkoły – APS w Peszwarze w 2015 r, Uniwersytet Bacha Khan w Charsadda i wreszcie zamach z 1 grudnia 2017 r. na Uniwersytet Rolniczy w Peszawarze wykazały natomiast, że we wszystkich przypadkach tropy wiodą do Mulany Fazlullaha i jego stałej nienawiści do systemu nieislamskiej edukacji.